بررسی و تحلیل اثرات اجرای طرح شبکه جمع آوری فاضلاب بر منابع آب و نشست زمین در شهر تهران و ارائه راهکار
سیستم پیچیده منابع و مصارف شهر تهران و اثرگرفتن آن با سایر بخش‌ها و زیرساخت‌های این شهر، مدیریت و تصمیم‌سازی در مورد این سیستم را مشکل نموده است. وقتی جمعیت چند میلیونی و اهمیت سیاسی شهر تهران نیز مدنظر قرار می‌گیرد، اهمیت موضوع بیش از پیش آشکار می‌شود. در همین رابطه، آینده نگری صحیح و اصولی در جهت تأمین آب شرب و دفع فاضلاب این شهر می‌تواند نقش بسیار تعیین کننده‌ای در تأمین آسایش و رفاه عمومی داشته و از بروز مخاطرات مختلف ناشی از بحران‌های کم آبی و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی جلوگیری نماید. یکی از منابع اصلی تغذیه آب شرب و همچنین توسعه شبکه فاضلاب شهر تهران، آبخوان آن است. از این رو بهبود کیفیت آبخوان، تهدیدات جدی در ارتباط با آینده آبخوان تهران را ایجاد خواهد نمود که نیاز به مطالعه فوری و ارائه راهکار در این خصوص بیش از پیش احساس می‌شود.
بدین‌منظور، طرحی با عنوان «طرح پایش و ارزیابی منابع آب، آبخوان و چاه‌های مجاز در آبخوان دشت تهران» با شناسایی شبکه مطالعات، رواناب سطحی، محیط‌زیست و تلفیق توسعه داده شده است. حجم قابل توجهی از داده‌ها، اطلاعات و گزارشات قابل استناد در مطالعه جمع‌آوری شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در ادامه وضعیت موجود سیستم آب تهران در ابعاد مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ابتدا نمودارها و جداولی از مطالعات انجام شده و وضعیت تهران نسبت به شرایط حاکم در سایر شبکه‌های فاضلاب و آبخوان در شرایط موجود و آتی بررسی شده‌اند. در ادامه روند توسعه شبکه فاضلاب در شهر تهران اعم از مناطق تحت پوشش جمعیت و میزان فاضلاب جمع‌آوری شده در سال‌های مختلف بررسی شده‌اند. وضعیت کمی و کیفی آبخوان مورد بررسی قرار گرفته است. برای این کمی‌گرگرفت واحد آبخوان تهران از طریق ایستگاهی در دامنه‌های مختلف در سطح شهر تهران مورد ارزیابی قرار گرفتند. با توجه به اینکه دشت‌های دماوند، ورامین و شهریار نیز در مطالعات حاضر در نظر گرفته شدند، می‌توانند دیدگاه واحد آبخوان این محدوده‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی وضعیت کیفی شاخص غلظت نیترات و هدایت الکتریکی منظر قرار گرفتند. در موارد موردی نیز چاه‌های فرونشست بررسی شد. بر این اساس، بر مبنای اطلاعات جمع‌آوری شده مطالعات پایه و اطلاعات راداری، چاه‌های فرونشست در سطح شهر تهران و دشت‌های اطراف مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در نهایت، وضعیت رواناب سطحی شهر تهران در هر یک از حوضه‌های اصلی شهر به همراه نمودارهای مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است.
در انتها به مطالعات حاضر در ارتباط با توسعه شبکه و مطالعات مختلف پرداخته شده است. ابتدا اولویت بر استحصال، مصرف آب و تولید فاضلاب و پساب در شهر تهران و دشت‌های اطراف ارائه شده است. برنامه توسعه شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تغییرات فاضلاب ورودی به آبخوان و دفع فاضلاب جمع‌آوری شده مورد بررسی قرار گرفته است. تغییرات راندمان شبکه فاضلاب در سال‌های مختلف و وضعیت آبخوان تهران مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین اثرات توسعه شبکه فاضلاب در سطح آبخوان تهران مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز راهکارهای اجرایی و پیشنهادی جهت مقابله با بحران‌های احتمالی ناشی از تهدیدات آبخوان تهران ارائه شده است. این راهکارها با توجه به شرایط موجود، چشم‌انداز توسعه شبکه و جمع‌آوری فاضلاب و نیز ضرورت حفظ پایداری و ارتقای کیفیت منابع آبخوان تهران مورد توجه قرار گرفته است. همچنین اثرات توسعه شبکه فاضلاب در مقیاس‌های مختلف و تأثیر آن بر آبخوان تهران بررسی شده است. در پایان به اهمیت این مطالعات توسعه یافته و اثرات فرونشست مشاهده شده در شهر تهران اشاره شده است.
در کنار متغیرهایی چون تغییرات سطح ایستابی و روند توسعه شبکه فاضلاب نیز تحلیل شد و مشخص شد که تغییرات آبخوان در کنار مشخصات چاه در نسبت فرونشست مؤثر هستند. بررسی اثرات توسعه شبکه فاضلاب در این منطقه نیز نشان داد که این برنامه به دلیل تخلیه آب از این محدوده و ورود پساب به آبخوان، با توجه به ضرورت مدرن‌سازی در شهر تهران، روندی در سطوح مختلف نقشه محدوده مصنوعی برای بررسی شد با رویکرد مناسب شهر تهران، و استفاده از چاه‌های خشک (چاه‌های حفر شده در ناحیه غیرآبگیر) مشخص شد.
در ادامه به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی تحقیق، ابعاد تخصصی مد نظر گرفته شده است. پساب شهر تهران براساس پیشنهادات مختلف در کنار پیشنهادات تخصیص دشت‌های اطراف مورد بررسی قرار گرفت. براساس مدل برنامه‌ریزی منابع آب توسعه داده شده، وضعیت موجود و نیز سناریوهای اصلی پیشنهادی سیستم پساب شهر تهران و دشت‌های اطراف مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. این در حالی بود که براساس تعادل منابع و مصارف موجود امکان تأمین سناریوهای پیشنهادی در مطالعه حاضر توسعه داده شد. در این سناریوها منابع تأمین، یعنی منابع آب سطحی مطابق برنامه‌ریزی‌ها و کاهش نیاز مصرف شهر تهران، منابع تأمین منابع پساب شهر تهران و عدم توسعه منابع آب سطحی، و سناریوی واقع‌بینانه (وضعیتی شبیه حال فوق که با توجه منابع طبیعی، اقتصادی، اقلیمی و اجتماعی محتمل‌تر به نظر می‌رسد) به جهت وضعیت پایداری سیستم منابع و مصارف در سیستم در سناریو خوش‌بینانه کمبود وجود نخواهد داشت، اما آبخوان تهران در سناریو واقع‌بینانه 1723 میلیون مترمکعب و در سناریو بدبینانه 2595 میلیون مترمکعب کسری خواهد داشت که این مسئله مبنای ارزیابی‌های بعدی قرار گرفته است. آبخوان دشت‌های شهریار و ورامین نیز در مجموع در سناریوهای واقع‌بینانه و بدبینانه به ترتیب 1199 و 2555 میلیون مترمکعب کسری خواهند داشت.
در ارائه راهکارها برای پوشش وضع موجود ابتدا تغییرات کمی و کیفی آبخوان و نیز فرونشست در سال‌های آتی تحت سناریو مبنا بررسی شد. در ادامه به راهکارها در قالب مدیریت مصرف، جایگزینی، تغذیه مصنوعی و اصلاح و بازنگری شبکه پرداخته شد. برای این منظور پتانسیل‌های موجود برای اعمال راهکارهای فوق در سطح شهر تهران و دشت‌های اطراف مورد تحلیل قرار گرفت. به‌جمع‌بندی حاصل فوق و با در نظر گرفتن مناطق بحرانی برای آب جمعیت و تغذیه آبخوان و فرونشست و روند جدید پیش‌گرفته، راهکارها و اولویت‌های اجرا و اقدام در مناطق مختلف شهر تهران تعیین شد.