کنترل منابع غیر نقطه ای آلودگی آب رودخانه ها و سد با استفاده از پوشش گیاهی مناطق میانگیر

فعالیت­های انسانی و به دنبال آن تولید آلاینده­های مختلف کمیت و کیفیت منابع آب سطحی را تحت تأثیر قرار می­دهند. انواع آلاینده­ها از جمله مواد مغذی، آفت­کش­ها و فلزات سنگین از مسیرهای مختلف (نقطه­ای و غیرنقطه­ای) وارد آب­های سطحی شده و می­توانند عوارض جبران ناپذیری را بر اکوسیستم تحمیل کنند. در این میان آلاینده­هایی که به صورت غیرنقطه­ای یا پراکنده وارد منابع آب سطحی می­شوند، به دلیل مشکلات مربوط به شناسایی منابع، کمتر مورد توجه کارشناسان و مدیران منابع آب قرار گرفته­اند. بنابراین، با توجه به سخت بودن کنترل این قبیل آلاینده­ها در محل تولید می­توان با ایجاد تمهیداتی در محل­های پذیرنده (از جمله آب­های سطحی رودخانه­ها)، تا حد زیادی از ورود آن­ها به اکوسیستم جلوگیری نمود. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش مناطق میانگیر در کاهش ورود آلاینده­ها (یون نیترات به عنوان نمونۀ مورد بررسی) به آب­های سطحی انجام شده است. برای دستیابی به این هدف گیاه نی (Phragmites australis) با توجه به غالبیت و بومی بودن در منطقۀ مطالعاتی (رودخانۀ جاجرود) به عنوان گزینۀ مورد آزمایش برای بررسی جذب یون نیترات و استفاده به عنوان پوشش میانگیر در حاشیۀ رودخانه مورد آزمون قرار گرفت. در این راستا بررسی قابلیت گیاه نی برای جذب یون نیترات از آب در مقیاس آزمایشگاهی و با ایجاد تیمارهای ساعتی (12 ساعته) و روزانه (5 روزه) مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج آزمایشات ساعتی، غلظت نیترات در زمان­های ماند 3ساعته، 6 ساعته، 9 ساعته و 12 ساعته به ترتیب 1/21 میلی­گرم بر لیتر، 4/15 میلی­گرم بر لیتر، 9/8 میلی­گرم بر لیتر و 95/4 میلی­گرم بر لیتر بود. به این ترتیب با افزایش زمان ماند از 3 ساعت به 12 ساعت غلظت نیترات در نمونه­های پساب برداشت شده از مخازن کاهش یافت، به عبارتی گیاه نی با گذشت زمان نیترات بیشتری را جذب نمود. طبق نتایج آزمایشات روزانه، میانگین غلظت نیترات در پساب خروجی در انتهای 5 روز متوالی کمتر از میانگین غلظت نیترات در انتهای 5 شب متوالی بود. این بیانگر این است که در طول روز گیاه نی نیترات بیشتری را از آب جذب کرده است. داده­های حاصل از این پژوهش تایید نمود که گیاه بومی منطقه مطالعاتی (نی) گزینه مناسبی جهت انجام اقدامات مدیریتی به واسطه­ی پالایش گیاهی (گیاه پالایی) است. همچنین، هر چه تراکم سدهای گیاهی ایجاد شده بیشتر باشد تصفیه با راندمان بالاتری انجام خواهد گرفت و متعاقباً به میزان بیشتری از ورود آلاینده­ها به اکوسیستم آبی جلوگیری به عمل خواهد آمد.